Als we de media de afgelopen dagen moeten geloven is de crisis al weer vijf jaar oud geworden. ECB-president Mario Draghi had hem twee weken geleden ineens kunnen oplossen met enkele kordate en of concrete maatregelen, maar deed dit niet en dus blijven we doormodderen.
Wat mij betreft begon de crisis niet pas met de val van Lehman Brothers of de gedwongen overname van Bear Stearns op een beledigende prijs van 2 dollar. Alleen de gebouwen waren op dat moment al 10 dollar per aandeel waard. De politiek stond op deze prijs, want ze moest een statement maken dat ze niet zomaar banken gingen redden.
Natuurlijk was dit een dom statement en totaal onnodig. Helemaal omdat de problemen bij Bear Stearns ook opgelost hadden kunnen worden met een leningsfaciliteit die men later wel aan alle andere banken gaf. Maar ik treed alweer in de details. Want de crisis begon met de huizenmarkt in de VS.
Maar ook grote delen van Europa gingen toen direct mee in de lagere vastgoedprijzen.
De crisis start
Uitgaande dat de media gelijk hebben en de crisis vijf is geworden, dan wil ik ook wel ingaan op de opmerking in de diverse kranten dat niemand dit allemaal heeft voorzien. Dit is onzin, want zo hadden we bijvoorbeeld professor Robert Shiller of econoom Nouriel Roubini die de huizenprijzen en andere zaken keurig voorspelden.
Maar het feit dat ik het ook zag gaf wel aan dat we in 2007 een crisis hadden die was uitgehouwen in steen op een manier waarop Mozes met zijn Tien Geboden jaloers had kunnen worden. Zo schreef UBS in 2007 al fors af op CDO's en Alt A leningen. Toen moesten eigenlijk de andere banken al volgen.
Giftige leningen
Maar toen riepen sommige banken nog dat ze veel betere kwaliteit hadden. Al gauw bleek dat er geen verschil in giftige leningen was. We hadden jaren achter de rug waarin Joe Sixpack (de gewone burger) zelfs zonder baan 100 procent van de waarde van zijn huis kon lenen bij zijn leningverstrekker (meestal juist niet zijn bank).
Als zijn huis meer waard was geworden, dan had hij ook zijn creditcardschulden erbij gestopt en zijn hypotheek verhoogd. Als het verkeerd ging (dus de huizenprijs daalde) dan mocht hij zijn sleutels (lees: onderpand) inleveren bij de bank (jingle mail) en had de bank (geldverstrekker) een probleem. Later was men zelfs bang voor een tweede golf:
Exotische hypotheekvarianten
Daarbij kwam ook nog eens dat in de VS meer exotische hypotheekvarianten populair waren, waarbij men de eerste paar jaar een lage rente betaalde en daarna (na de reset-periode) pas een hogere. Die hoge rente was natuurlijk zó hoog, dat dit de korting die je eerder kreeg ruim (rente op rente) vergoedde.
Omdat veel Amerikanen steeds wisselden van hypotheek was deze hypotheekvorm geen probleem. Want nog voordat men een hogere rente ging betalen werd er weer afgelost (lees: inclusief boeterente). Dus pas toen de huizenprijzen niet meer stegen en de vlieger niet meer opging ontstonden er problemen.
De politiek is verantwoordelijk
Nu vind ik dat de politiek in Amerika verantwoordelijk is voor de problemen met die huizenmarkt. Iedere Amerikaan moest goed wonen in zijn eigen huis had en de banken wilden graag in een goed blaadje komen bij de politiek. Rente was laag en de hypotheken voor de banken en investeerders de manier om toch nog rendement te maken.
Ook heeft de politiek nooit iets gedaan toen duidelijk werd dat het totaal escaleerde.
Rente veel te laag
De andere schuldige is de Fed, die hield de rente na de ICT-bubbel en later na de aanslag op de Twin Towers veel te laag. Door de lage rente gingen beleggers op zoek naar een extra rendement en dus werden iedereen volgestopt met CDO en andere hypotheekleningen. Het product was zo populair dat er niet voldoende hypotheken beschikbaar waren.
Daarom werden er zelfs afgeleide bonds gemaakt op de hypotheekmarkt. Nadat de renteopslag door een gebrek aan risicoperceptie nog verder daalde, werd er een hefboom gecreëerd op de huizenmarkt. Toen mensen geld begonnen te verliezen in de huizenmarkt verloren beleggers via de hefboom nog veel meer via hun bonds.
De Fed had niet veel keus, maar…
Ik vind dus dat de crisis in 2000 startte en na september 2001 verder escaleerde. Kortom, de schuld ligt oorspronkelijk in het uiteenklappen van de ICT-bubbel. Tijdens deze hype verdiende iedereen zo gemakkelijk geld dat dit nog gemakkelijker werd uitgegeven en na het ineenstorten van de IT aandelen moest de Fed iets doen.
Alleen creëerde ze door de lage rentes een huizenmarktbubbel. Want pas toen de Fed tussen 2004 en 2006 de rente verhoogde, ontstonden de problemen. Overigens, als we naar de grafieken van de Amerikaanse indices kijken dan valt de crisis reuze mee. De meeste staan niet ver van de all time highs.
Dat komt omdat men in de VS wél stimuleert. Zo is bijvoorbeeld de totale schuld van binnenlandse niet-financiële sectoren nu 250% van het BBP. Voordat de kredietcrisis begon was dit nog slechts 232%.
Grote en kleine correctie
Kortom, uiteindelijk moeten de Amerikanen ook nog een keer ontschulden (deleverage). Alleen ben ik het met bijvoorbeeld Shiller en econoom Paul Krugman eens dat we nu eerst moeten stimuleren voordat we gaan bezuinigen. Maar uit eindelijk zal er op langere termijn een grote correctie in de VS moeten gaan plaatsvinden.
Alleen hebben we met zijn allen niets aan heel lange termijn voorspellingen. Voor de komende maanden ben ik nog steeds heel positief. Alleen voor de heel korte termijn ben ik negatief en zie ik een kleine correctie in het verschiet.
Hoe oud kan je worden als crisis?
Als we naar de jaren dertig kijken, wordt duidelijk dat de crisis nog heel lang kan duren. Uiteindelijk kwamen de Amerikanen er door de oorlogsindustrie weer uit. Of dit nu weer de oplossing wordt…
Uiteindelijk denk ik dat we pas aan het begin staan van de crisis. Veel mensen beginnen nu pas de pijn te voelen, nu de buffers op zijn en het vet van de botten begint te raken. Maar dit is voor de korte termijn geen reden om negatief te zijn op aandelen.