De AFM was, vooral bij monde van bestuurder Theodor Kockelkoren, tot dusver een warm pleitbezorger van het gebruik van passieve indextrackers in beleggingsportefeuilles. Dat is de toezichthouder nog steeds, maar naar vorige week bleek geldt dat niet per se voor àlle trackers. Met het “Onderzoek Indextrackers 2012” gooide de AFM een flinke knuppel in het hoenderhok van productaanbieders en -verkopers.
Een aantal varianten, vooral de synthetische en bepaalde complexe indextrackers, zijn volgens de AFM zó moeilijk te begrijpen voor eindbeleggers, dat ze bij voorkeur niet meer rechtstreeks of zonder tussenkomst van een adviseur of vermogensbeheerder zouden moeten worden aangeboden aan particuliere beleggers. En als de AFM dat zegt is dat nog nét geen harde instructie aan alle distributeurs van beleggingsproducten om synthetische en exotische trackers uit het schap te halen.
Een vergaande conclusie, die aardig wat opschudding teweeg heeft gebracht in de beleggingsindustrie – die toch al niet te klagen heeft over een tekort aan regelgeving de laatste tijd. We weten inmiddels dat de AFM niet terugschrikt voor harde kritiek over bepaalde beleggingsproducten, maar tot een dringende oproep om ze niet of alleen met tussenkomst van een adviseur aan particulieren te verkopen kwam het tot dusver nog zelden.
Om tekst en uitleg te krijgen sprak IEX met de samenstellers van het AFM-rapport, Sonnie Rattan en Nicole Bastiaansen.
De AFM heeft wel eens vaker kritische noten gekraakt over beleggingsproducten, maar meestal uit zich dat in een oproep tot meer transparantie en betere informatieverstrekking. Nu raden jullie echt af om deze producten zonder tussenkomst van een adviseur of vermogensbeheerder nog langer te verkopen aan de gemiddelde particuliere belegger. Dat gaat erg ver; zijn jullie zo geschrokken van wat jullie tegenkwamen?
“Bij een eerder onderzoek naar indextrackers en gestructureerde producten hebben we ons vooral op de informatieverstrekking gericht. Nu hebben we niet alleen gekeken naar de begrijpelijkheid van de productinformatie, maar ook naar de begrijpelijkheid van de producten zelf: kunnen we die doorgronden op basis van de gegeven informatie?"
"We hebben een toetsingskader gemaakt, met vragen die je als belegger moet kunnen beantwoorden om de werking van een product te kunnen doorgronden. Er bleken zulke gaten open te blijven in dat toetsingskader. Sommige cruciale informatie is gewoon niet te vinden. We hebben ons een paar maanden in deze producten verdiept."
"Als dan blijkt dat het zelfs in die tijd zó moeilijk is om de risico’s van een product goed te begrijpen, dan kun je niet verwachten dat beleggers dat wel kunnen. Daarom vinden we dat we aan de bel moeten trekken.”
Als de AFM dringend adviseert om iets niet meer te verkopen aan een bepaalde groep beleggers zonder tussenkomst van een adviseur of vermogensbeheerder, is dat dan een dwingende regel voor de markt? Oftewel: mág het dan ook niet meer?
“Nee, het is een advies, maar als je je als marktpartij kunt vinden in deze analyse, zou je het dan moeten willen om deze producten nog aan te bieden zonder tussenkomst van een adviseur of vermogensbeheerder? Als je nadenkt vanuit het klantbelang zou je dat niet moeten doen. En als we merken dat het toch gebeurt kan dat voor ons aanleiding zijn om eens te gaan praten met zo’n instelling.”
Hefboomproducten zoals turbo’s, sprinters en speeders zijn populair bij particuliere beleggers, maar zijn in zekere zin ook synthetische producten die een onderliggende waarde ‘volgen’, al dan niet met hefboom. Zou je die dan wel mogen verkopen aan particulieren, als je deze lijn doortrekt?"
“Die producten vielen niet binnen dit onderzoek, dus die hebben we ook niet onderzocht. We hebben wel eens eerder naar gestructureerde producten gekeken, maar op een andere manier. Bij ETF’s zijn we nu echt naar het product zelf gaan kijken."
"We zijn onlangs wel gestart met een onderzoek naar hefboomproducten. Dat zijn anderssoortige producten dan indextrackers, maar als ze in het onderzoek net zo complex en moeilijk te begrijpen blijken te zijn voor beleggers, zouden we ook tot zo’n conclusie kunnen komen. Maar dat onderzoek loopt nog.”
In kritiek op dit onderzoek wordt onder andere gezegd dat de AFM zich mengt in de vrijheid die beleggers hebben om hun eigen keuzes te maken, ook als dat een verkeerde keuze is.
“Natuurlijk zijn beleggers vrij om te kiezen. Maar je moet dan wel een afgewogen keuze kunnen maken. Je moet weten wáár je in belegt. En daar zit hem in dit geval het probleem. In 2010 is er een onderzoek gehouden onder beleggers waarin onder andere werd gevraagd: weet u of de indextracker die u koopt in de basis synthetisch of fysiek is? 95% van de beleggers in indextrackers gaf aan het antwoord op die vraag niet te weten."
"Dat was voor ons een van de triggers om naar deze producten te kijken. Trackers hebben het imago van een goedkope en eenvoudige manier om een index te volgen; dat is een ander imago dan gestructureerde producten hebben: die worden meer als moeilijk te begrijpen producten beschouwd. Maar in de praktijk zijn trackers ook vaak moeilijk te doorgronden.”
Hoe gaat het aanbod van producten veranderen na dit rapport?
“Dat zal de tijd leren. Als de consument de belangrijkste risico’s niet goed kan doorgronden op basis van de informatie, is het mogelijk nodig om de productkenmerken aan te passen. Wat ons opvalt is dat er vrij weinig onderzoek onder consumenten wordt gedaan door marktpartijen. Het is belangrijk om je doelgroep te kennen. Heb je te maken met ervaren beleggers, of met hobbyisten? Kun je borgen dat je een product alleen aan de juiste doelgroep aanbiedt?"
"Dat is een verantwoordelijkheid die de instellingen moeten nemen. En die verantwoordelijkheid is tweeledig: aanbieders moeten rekening houden met de begrijpelijkheid van hun producten, maar distributeurs moeten zich ook verdiepen in de producten die ze aanbieden en die kennis gebruiken in de selectie van het aanbod.”
Over welke bevinding van het onderzoek zijn jullie achteraf het meest verbaasd?
“Toch wel over hoe ontoereikend de informatie soms was. Zelfs met een EBi [Essentiële Beleggingsinformatie - red.], een brochure en een prospectus konden we nog niet de goede informatie boven tafel krijgen. Neem de informatie over de gevolgde index. Het maakt nogal uit of er dan in een document wordt verwezen naar een algemene website waar honderden indices staan vermeld of dat je daar precies uitlegt hoe de specifieke index in elkaar zit. Dat soort onduidelijke of halve informatie zijn we veel tegengekomen.”