Fossiele brandstoffen kennen diverse varianten. Grofweg is olie, gas en steenkool te onderscheiden. Ieder van deze categorieën is verder te splitsen in subcategorieën. Aardolie kent een reeks gradaties; het zelfde geldt voor de kwaliteit van aardgas.
Indien we spreken over steenkool zijn de onderlinge verschillen echter nog meer divers. De kwaliteit waarin ladingen steenkool zich voordoen is zelfs zo gefragmenteerd dat het voor beurzen moeilijk is om een gestandaardiseerd contract te ontwikkelen, laat staan succesvol in de handel op te nemen.
Kortom, een termijncontract met een betrekkelijke harmonieuze bandbreedte voor wat betreft de kwaliteit vormt een serieuze uitdaging.
Fossiele resten
Steenkool bestaat feitelijk uit afzettingen van plantenresten die in het (geologisch) verleden zijn gevormd. Het kent verschillende fasen. Eerst is daar dode vegetatie dat afsterft, verteerd en rot. In een fase of wat verder ontstaat veen en kan turf worden gestoken.
Onder de juiste omstandigheden en na verloop van heel veel tijd kan steenkool worden gevormd. Als de druk en temperatuur voldoende hoog zijn en de tijd doet haar werk, dan ontstaat zelfs antraciet, en desnoods in een later stadium nota bene grafiet. Indien de omstandigheden optimaal zijn kan uiteindelijk zelfs diamant het resultaat zijn.
Kwaliteitsverschil
Ongeacht welke variant de huidige status vertegenwoordigt, in alle gevallen is sprake van kwaliteitsverschil. Steenkool is er dus in allerhande varianten. Zo wordt op detailniveau gaskool, vlamkool, esskool en vetkool onderscheiden, maar er zijn meerdere mogelijkheden tot het indeling ervan.
Zo wordt ook onderscheid gemaakt tussen zogeheten stoomkool en cokes(kool). De eerste variant wordt voornamelijk gebruikt als brandstof in industriële processen en elektriciteitscentrales, terwijl de tweede variant met name wordt toegepast –na ontgassing- in hoogovens, als koolstof en energiebron, voor de productie van ijzer.
Termijncontracten
Kortom, het is uiterst moeilijk om een standaardtermijncontract op te tuigen waarbij in de contractspecificaties een betrekkelijk harmonieuze kwaliteit is gespecificeerd en waarbij het een significante hoeveelheid van de huidige productie weerspiegelt.
Een uitzondering hierop wordt gevormd door de beurs NYMEX, onderdeel van de CME Group. Zij heeft “Central Appalachian Coal Futures” genoteerd, die zich uitstekend lenen voor de handel. De onderliggende kwaliteit heeft betrekking op steenkolenreserves c.q. –productie in het gebergte met de naam Appalachen, dat is gelegen in het Oosten van de Verenigde Staten.
Steenkoolprijzen
In Europa vindt de handel in steenkool vooral bilateraal plaats (‘over-the-counter’). Steenkool wordt in grote getalen geïmporteerd uit Zuid-Afrika, alhoewel Colombia, Australië en ook Rusland grote hoeveelheden aan Europa leveren. De API2, API4, API6 indices cum suis, verwijzen naar steenkoolprijzen van de commodity in Zuid-Afrika, noordwest Europa, Australië en dergelijken.
Het verschil tussen de prijs in de steenkolen haven in Zuid-Afrika (Richard’s Bay) en Rotterdam zou technisch gezien de transportkosten (‘freight rate’) moeten bedragen. Praktisch gezien is dit echter vaak niet het geval. En dat betekent feitelijk een arbitragemogelijkheid. Maar dat is kan lastig voor degenen die geen toegang hebben tot de professionele markt en/of kapitaal.
ARA Amsterdam-Rotterdam-Antwerpen
In de mondiale steenkoolhandel speelt ARA een grote rol. Het betreft een afkorting van Amsterdam-Rotterdam-Antwerpen en weerspiegelt de Europese kolen-hub. Vanuit internationaal perspectief wordt dit als één groot havengebied beschouwd.
Deze ‘Europese haven’, met -onder meer- het Ruhrgebied als achterland, kan worden beschouwd als de invoerhaven van Duitsland. De Betuwelijn vervoert vervolgens grote hoeveelheden naar Duitsland, dat overigens zelf ook groot producent is van steenkool.
Duitsland produceert vooral bruinkool, een andere variant binnen de fossiele keten. Bruinkool is doorgaans goedkoper dan de gangbare versie steenkool. Het is echter nog vervuilender dan reguliere steenkool. Bij verbranding is de uitstoot van koolstofdioxidegas relatief uiterst significant. Elektriciteitscentrales die op bruinkool draaien hebben de laatste jaren dan ook te maken gehad met veel sociaal-maatschappelijke druk.
Emissie-intensiteit
De emissie-intensiteit van elektriciteitscentrales hangt overigens niet alleen van de brandstof af, maar tevens van de energie-efficiëntie van de technische installatie. Immers, hoe hoger de efficiëntie des te minder brandstof nodig is om een bepaalde hoeveelheid elektriciteit te genereren, dus des te lager de uitstoot.
Elektriciteitscentrales die worden gestookt op reguliere steenkool zijn gemiddeld grofweg bijna tweemaal zo vervuilend als gasgestookte centrales, terwijl bruinkolen bakken wellicht wel twee-en-een-half maal zo vervuilend is. Tel uit, die milieubelasting.
Cash settlement
De handel in termijncontracten voor steenkool wordt gedomineerd door grote spelers, die zich veelal op de markt roeren vanwege hun fysieke kenmerken c.q. behoeften. Heb je echter ooit een (energie)bedrijf gezien dat te veel steenkool had ingekocht (dan wel op voorraad had), en als gevolg daarvan de kolen weer in een schip propte om deze vervolgens van de kade af te duwen, zodat ze de oceaan op kan?
Ik vermoed van niet. Het gebeurt dan ook amper. Grote voorraden hebben immers betrekkelijk grote houdbaarheid. Reden dus dat genoemde actie doorgaans uitblijft. Een dergelijke actie is dan ook doorgaans niet gestoeld op fysieke behoeften, en al zeker geen noodzaak.
Echter, de waarde van bedoelde voorraad is wel blootgesteld aan mogelijke prijsdaling. Het indekken tegen nadelige prijsontwikkelingen is dan ook de reden voor partijen om termijncontracten te sluiten. Echter, deze contracten worden veelal gekenmerkt door afwikkeling in contanten, in plaats van fysieke levering.
En de particuliere belegger?
En de particulier dan? Tja, die moet het doen met alternatieve (lees: gestructureerde) producten, zoal trackers (ETCs).