Het lijkt een overbodig rapport. Het Centraal Planbureau (CPB) publiceerde afgelopen woensdag een policy brief over de macro-economische effecten van de staatsschuld. Het CPB stelt dat een te hoge staatsschuld slecht is voor de economische groei. Een conclusie die in de categorie wereldschokkend geen prominente plaats zal innemen. Ook de titel en ondertitel van het rapport vlammen niet. "Naar een prudent niveau van de staatsschuld" ademt een hoog ambtelijke sfeer uit, waardoor de lust kennis te nemen van het stuk sterk wordt gereduceerd.
De omslag meldt voorts "Tijdelijk extra schuld na schok verstandig". Alsof een oplopend tekort na een schok een bewuste beleidsoptie zou zijn. Als dat het geval is, is er ook geen sprake van een schok. Met de tweede ondertitel, "Schuldverlaging op termijn is gewenst", kan de potentiële lezer helemaal niets. Een stelling is pas zinvol als het omgekeerde ook waar kan zijn. "Schuldverlaging op termijn is ongewenst", zal niemand voor zijn rekening nemen. Het CBP slaat de plank op de voorpagina dus mis.
Om dat in de volgende 22 pagina's goed te maken, voeg ik er snel aan toe. Het beleidsrapport is een makkelijk leesbaar stuk, waarin duidelijk wordt uitgelegd en beargumenteerd dat een te hoge staatsschuld niet alleen politiek ongewenst kan zijn. Daarover kun je immers van mening verschillen. Maar ook, of beter, juist economisch gezien zijn er veel redenen de schuld in toom te houden. Dat staat in het rapport helder aangegeven. Toch heb ik een paar kritische noten te kraken.
Inflatie en deflatie
Een ongemakkelijk punt vind ik dat een deel van de argumentatie voor een lage(re) schuld wordt gegeven door te wijzen op de hoge rente bij oplopende tekorten, zoals blijkt uit verschillende studies. Maar kijk ik naar Japan, dan zien we een staatsschuld die is opgelopen tot ruim 240% van het bruto binnenlands product (BBP). De rente is er echter lager dan ooit. Niet zomaar voor een paar jaar, maar decennia lang. Ik denk dat inflatie en deflatie (verwachtingen) een directer en groter effect op de rente hebben.
Ik denk dat de gevonden relatie tussen schuld en rente met name landen betreft met schuld in vreemde valuta. Dat is in de EU in zekere zin ook het geval, aangezien de euro voor elk land afzonderlijk als vreemde valuta kan worden gezien. Met eurobonds, daar zijn ze weer, zal de positieve correlatie tussen de hoogte van de staatsschuld en de rente aanzienlijk minder zijn. Vanuit financieel-economische perspectief pleit dit voor de uitgifte van Europese obligaties. Hoewel andere van mening kunnen zijn door de beperking van dit rente-schuldmechanisme juist geen eurobonds moeten worden uitgegeven.
Ik heb nog wat andere bedenkingen bij het rapport. Onder het kopje "De positieve kant van de schuld", geeft het CPB aan dat in het verleden economische schokken met schuld zijn opgevangen. Deze stelling is dubieus. Dat tijdelijke overheidtekorten als vangnet dienen, kan zeker als positief worden gezien. Maar het is beslist niet vanzelfsprekend dat uit een dergelijk beleid structureel schuld moet voortvloeien, en al helemaal niet dat dit als positief moet worden gekwalificeerd. Integendeel, veel van deze stimuleringsmaatregelen vinden in de consumptieve sfeer plaats en behoren op lange termijn helemaal niet tot een hogere schuld te leiden.
Het moet niet gekker worden
Ook het uit een IMF-studie aangehaalde argument dat overheidsobligaties, als de materiële verschijningsvorm van schuld, goed zijn voor het functioneren van de financiële markten, vind ik (te) ver gezocht. Een samenleving kan heel goed zonder overheidsobligaties functioneren. Zonder overheidsschuld zullen in de private sector minder grote overschotten zijn, zodat de behoefte aan veilige obligaties veel minder aanwezig is.
Overheidsschuld is volgens het CPB zo belangrijk dat, bij afwezigheid van tekorten, via overheidsinvesteringsfondsen (kunstmatig) schuld gecreëerd zou moeten worden. Hier verslikt het planbureau zich helemaal in de poging iets goeds ten aanzien van staatsschuld te debiteren. Met geleend geld een beleggingspot creëren die door de overheid beheerd wordt. Het moet niet gekker worden! Overheidsschuld is geen zegen voor een samenleving. Op zijn best kun je stellen dat het een noodzakelijk kwaad is, en alleen te verdedigen voor zover het maatschappelijke investeringen betreft. Deze zogenaamde gulden financieringsregel wordt helaas al decennia met de voeten getreden.
Ondanks deze kritiekpunten verdient het CPB waardering dat het met een duidelijke boodschap komt: er zitten grenzen aan de staatsschuld! Dat zou wat mij betreft een meer aansprekende titel voor het rapport zijn.