“Moderation is the silken string running through the pearl chain of all virtues” - Bisschop Joseph Hall (1574-1656)
De man die in vele opzichten de antithese is van gematigdheid vervult nu het machtigste ambt ter wereld: Donald J. Trump is sinds enkele dagen de Amerikaanse President.
Gematigdheid wordt veelal geassocieerd met termen als verstandig, verantwoord, tolerant, weloverwogen, beschaafd en realistisch. Deze eigenschappen ontbeert Trump.
Hij is de olifant in de porseleinkast die graag mensen beledigt en bralt als de gewone man aan de toog met een pitcher bier in de hand.
Winst van globalisering
Volgens Trump en zijn supporters is de tijd voor gematigdheid voorbij. De status quo heeft verkeerd uitgepakt voor het volk en de gevestigde orde zal het verschil niet kunnen en willen maken voor de average joe.
Te lang heeft de politieke, sociale en economische elite vanuit de ivoren toren gepleit voor kosmopolitisme, vrijhandel, open grenzen en culturele kruisbestuiving.
Natuurlijk leverde dit nadelen op voor bepaalde groepen, maar die zouden makkelijk gecompenseerd kunnen worden met de winsten van globalisering.
Vruchtbare bodem
Het idee dat na de val van de Muur liberale democratie de wereld zou veroveren werd al voor 2008 gelogenstraft met het succes van autoritaire en staatskapitalistische systemen en het westerse kapitalisme kreeg optaters tijdens en in de nasleep van de crisis vanaf 2008.
Economische onzekerheid, sociaal-culturele angst en de indruk dat de elite onbekommerd eersteklas de wereld rondvliegt vormen een vruchtbare voedingsbodem voor Trump en andere populisten.
Volgens Trump is de politieke machine in Washington vastgeroest en moet Amerika zijn rol in de wereld herzien. Hij hakt in op alles en iedereen en maakt(e) discutabele beloftes:
- de combinatie van grote belastingverlagingen en enorme infrastructuurinvesteringen
- het opblazen van vrijhandelsverdragen
- de muur langs de Mexicaans-Amerikaanse grens
- het ter discussie stellen van de NAVO en andere bondgenootschappen
- het hard aanpakken van bedrijven die productie naar het buitenland verplaatsen
Ontevreden burgers
In normale tijden zou een presidentskandidaat met deze beloftes niet ver komen. Maar de wereld wordt nu gekenmerkt door trage groei, hoge schulden en problematische demografische trends.
In deze wankele economische situatie staat het kapitalistische model ter discussie en zijn mensen onzeker over het behoud van eigen identiteit, cultuur en baan. Bovendien staat internationale samenwerking onder druk in een multipolaire wereld waarin het nationalistisch autoritarisme in opmars is.
Mainstream politieke partijen hebben zich te veel ingegraven en ontevreden burgers zijn de gematigdheid van de gevestigde orde gaan zien als middel voor behoud van de macht en het uitdelen van onderlinge presentjes.
Geen goed voorteken
In een beschouwing van het gedachtengoed van Edmund Burke schreef politicoloog en jurist Peter Berkowitz: “The virtue of political moderation will always serve as an inviting target for demagogues.”
In Burkes eigen woorden: “Moderation will be stigmatized as the virtue of cowards, and compromise as the prudence of traitors...”
Velen gaan er nog steeds vanuit dat Trump zijn meest uitzinnige voorstellen zal bijstellen. Echter, Trumps recente persconferentie, inauguration speech, eerste dagen als president en beoogde regeringsploeg van miljardairs, ijzervreters en bankiers zijn geen goede voortekenen.
Gematigdheid en compromissen
Zijn stimuleringspakket zal kleiner uitvallen en langer op zich laten wachten dan velen denken. Daarnaast bagatelliseren veel marktpartijen de impact van Trumps presidentschap op mondiale stabiliteit.
Trump is het westers-democratische equivalent van het autoritair nationalisme dat de afgelopen jaren aan succes wint. Financial Times-columnist Martin Wolf waarschuwde al: “Authoritarian nationalism has moved into the core of the world system. That changes everything.”
In 1815 bezetten de geallieerde machten, waaronder de Britten, Frankrijk na de nederlaag van Napoleon. De geslagen Franse leider was stomverbaasd dat de Duke of Wellington als overwinnaar koos voor een beleid van gematigdheid en compromissen.
Mijn vrees is dat Trump zich de komende jaren meer ontpopt als Napoleon dan Wellington. Als Trump doorgaat op de huidige lijn, is een correctie op de aandelenmarken en van de dollar waarschijnlijk onvermijdelijk.