Dit is de laatste column van Sassen van Elsloo hier op IEX. Dank je Alexander voor de prettige samenwerking en je heldere columns van de afgelopen jaren! Het ga je goed.
Redactie IEX
Vooraleer ik aan mijn verhaal begin, wil ik u bedanken voor het lezen en becommentariëren van mijn columns hier op IEX. Tevens wil ik IEX bedanken voor de mooie samenwerking. Het waren bewogen beursjaren met vele interessante ontwikkelingen.
Echter, de tijd is gekomen dat IEX en ik afscheid van elkaar nemen. Een recent opgestart project vergt steeds meer tijd en binnenkort komt er ook nog een ander project bij; iets wat ik mijn volgers eind deze maand hoop te kunnen mededelen.
Ik ben dus nog steeds te volgen op Facebook en Twitter en op de andere websites. Ik wens jullie allen in ieder geval alvast prettige feestdagen en succes met het aankomende nieuwe beursjaar. Het ga u goed!
De èchte vragen
Het antwoord op de vraag of de euro houdbaar is, weet ik al; dat is namelijk nee (duhuh). Er zijn echter twee verdomd moeilijke vragen naar aanleiding van voornoemde conclusie: wanneer en hoe. Maar voordat ik daar over ga uitweiden, nogmaals een korte recap van waarom de euro onhoudbaar is.
Euro gedoemd
Een gezamenlijke munt voeren kan alleen goed geschieden als de leden niet te verschillend zijn. Er moet namelijk hetzelfde gedacht worden over cruciale zaken zoals flexibilisering, mobiliteit van kapitaal en arbeid, regulering, juridische kaders, pensioenen, monetair beleid, internationale handel, milieuwetgeving, en zo verder.
Die zijn verre van uniform in de eurozone; verschillen in cultuur, taal, geografische ligging, industriële compositie, demografie, en zo verder spelen hier een dominante rol. Iets wat nog steeds het geval is en, door de onmogelijkheid van snelle significante verandering hierin, ook altijd zo zal blijven.
One-size-fits-none
Cultuur, taal en demografie laten zich niet snel veranderen. Geografische ligging (denk aan aanwezigheid van grondstoffen, zeehavens, bergen et cetera) bepaalt vele van voornoemde factoren en dus ook de economische cycli.
Iedere fase van een cyclus vraagt om een ander beleid, maar bij het voeren van een eenheidsmunt, is er maar één beleid. Monetair is er maar één beleid dat bepaald wordt door de ECB en economisch door de vele EU/EMU-verdragen (waaronder het Verdrag van Maastricht).
Echter, deze unificatiemaatregelen zorgen er juist voor de eurolidstaten uit elkaar groeien in plaats van naar elkaar toe. Immers, one-size-fits-all-beleid op verschillende leden geeft per definitie verschillende uitkomsten.
Transferunie
Doordat de onderliggende fundamentele verschillen continu worden genegeerd, worden de economische verschillen tussen de verschillende lidstaten alsmaar groter. De oplossing die de europolitici hebben bedacht is om dan ex post de verschillen weg te werken. Dit betekent dat geld van Noord naar Zuid gaat.
Iets wat het electoraat in het Noorden steeds meer begint te storen, wat duidelijk te merken is aan de populariteit van EU-kritische politieke partijen.
In het Zuiden is het electoraat nou ook niet bepaald blij met de gang van zaken, want de hulppakketten van het Noorden worden alleen gegeven als zij allerlei beleidsmaatregelen nemen die het Noorden wenselijk acht.
Het Zuiden kampt in hun ogen daardoor met record hoogte in werkeloosheid, met name onder de jeugd, terwijl allerlei sociale voorzieningen worden geschrapt. Armoede is flink toegenomen en de ruimte voor nog meer opofferingen is daardoor uiterst gering.
Hogedrukpan
De politieke spanningen in de eurozone (en de EU) zijn dus flink opgelopen en een einde is nog niet in zicht. Sterker nog, door voornoemde fundamentele verschillen tussen de lidstaten, zal de spanning in een opwaartse trend blijven doordat de euro stelselmatig verschillende uitkomsten (divergentie) zal blijven genereren.
“You can check out, but you can never leave”
Nu moet ik bekennen dat vele maatregelen die genomen zijn door de EU/EMU-lidstaten sinds 2008 stukken verder gaan dan ik ooit gedacht had. Die verbazing geldt ook voor Axel Weber en Jürgen Stark, just to name a few, want de grote stok achter de deur, het Duitse Constitutionele Hof, bleek geen stok maar een overkookte spaghettisliert.
De genomen maatregelen, met name die betreffende verdere integratie, hebben vooral de kosten van het uiteenvallen van de euro verhoogd en de voordelen van de euro verminderd.
Deze maatregelen hebben dus fundamenteel niets opgelost en zorgen dus alleen voor uitstel in plaats van afstel door de lidstaten gevangen te houden in een soort Hotel California.
Domino
De euro is dus onhoudbaar, maar wanneer die zal vallen is zowat onmogelijk te bepalen.
- Zal het de Italiaanse bankencrisis zijn?
- Of de implosie van Griekenland?
- Of juist de redding van Griekenland waardoor het politieke landschap in het Noorden compleet verandert?
- Het succes van (een eventuele!) Brexit?
- Of de rancuneuze behandeling van het VK door de EU?
- Nexit?
- Een terroristische aanslag?
- Immigratie?
- Faillissement van Deutsche Bank?
- Turkije?
- Uiteenvallen van Spanje en of de reactie daarop (Catalonië)?
Tekenen
Feit is in ieder geval dat het EU/EMU-jongetje op een gegeven moment tien vingers in de eurodijk heeft en dat het elfde gaatje niet meer te dichten valt. Dit terwijl de waterstand achter deze dijk maar blijft stijgen.
Iemand die bereid is drie stappen terug te zetten en zijn emoties uit te schakelen en te kijken naar de symptomen zal het zien.
Brexit, Front National, Wilders, AfD, Oekraïne referendum, EU-referendum, Italië referendum, ECB-gegoochel (opkopen van schulden, drukken van rentes en in stand houden van zwakke bedrijven), oplopende schulden, voortdurende lage economische groei voor de gehele eurozone en de grote verschillen tussen de lidstaten, ... en zo verder, vormen een niet te ontkennen trend.
De Pechtoldtactiek
De EU-politici zien deze onvrede en weten dat niets doen geen optie is, maar een stap terug (zeg euro dumpen en EU terugschroeven tot een soort EEG), dat weigeren ze (dit zou immers hun bestaansrecht ontnemen). Zij kiezen dus voor de vlucht voorwaarts.
De onvrede bij de kiezer zal hierdoor juist nog sneller toenemen.
La fin
Wanneer en hoe het kookpunt precies bereikt gaat worden weet ik niet, maar iedereen die bereid is te kijken naar de symptomen en de dieper liggende oorzaken, weet dat onze eenheidsmunt onhoudbaar is. De euro zit in een vicieuze cirkel, een death spiral, en racet haar einde tegemoet.