Enkele maanden geleden gooide ING de knuppel in het hoenderhok. De bezuinigingsdrift van de Nederlandse overheid om het tekort (ver) onder de 3% te brengen, heeft onnodig veel economische groei gekost.
Marieke Blom, verantwoordelijke voor het rapport waarin die stelling werd geponeerd, gaf aan dat de bank tot deze conclusies is gekomen met de wijsheid achteraf. Enkele jaren geleden waren de economen van ING nog voor het bezuinigingsbeleid.
Afgelopen zaterdag schreef Coen Teulings, oud directeur van het CPB, een essay in het Financieele Dagblad waarin hij de visie van ING onderschreef. Eerlijk gezegd onderschreef hij eigenlijk zijn eigen visie, want Teulings pleit al langer voor meer nadruk op hervormingen en minder op bezuinigingen.
Kosten van bezuinigen
De oud CBP-directeur vergelijkt in dit verband de stand van zaken in Frankrijk met Nederland. Onze verre zuiderbuur heeft nauwelijks bezuinigd, en zie wat er gebeurde. De economische groei was in Frankrijk in de periode 2010-2013 hoger dan de Nederlandse groei.
Pas de laatste jaren doet ons land het beter, maar dat is niet meer dan een inhaaleffect. Bij deze vergelijking kunt u vraagtekens hebben, maar dubieus wordt Teulings redenering als hij de kosten van het bezuinigingsbeleid in beeld wil brengen.
De uitzichtloosheid van werkloosheid en dreigende faillissementen heeft volgens Teulings sinds 2010 geleid tot tweeduizend extra zelfdodingen. Impliciet wijst Teulings voorstanders van het bezuinigingsbeleid daarmee als verantwoordelijke voor deze ontwikkeling. Dat is treurig.
- Ten eerste is er mogelijk een verband tussen zelfdoding en economische ontwikkeling, maar harde wetenschappelijke bewijzen voor die relatie bestaan er volgens mij niet.
- Ten tweede vergiftigen dergelijke argumenten de discussie. Het biedt volop de mogelijkheid met dit soort cijfers op een vervelende manier te goochelen.
Slecht voorbeeld
Als Teulings werkelijk met deze gegevens zijn gelijk wil behalen, dan lijkt mij Frankrijk niet het beste voorbeeld. Het aantal zelfdodingen ligt in dat land op circa vijftien per 100.000 inwoners, terwijl dat voor Nederland op iets meer dan tien ligt.
Het hoeft weinig betoog dat langs de lijnen van Teulings redenering het Nederlands economische beleid verre te prefereren is. In dit verband is het ook opvallend dat de economisch zwakke landen als Italië en Griekenland de zelfdodingcijfers de laagste in Europa zijn.
Genoeg over dit element van de discussie. De vraag is of bezuinigingen schadelijk zijn geweest voor de economie?
Hogere belastinginkomsten
De term bezuinigen moet in perspectief worden gezien. Als je afgaat op de krantenkoppen, lijkt het alsof er door bezuinigingen tientallen miljarden euro's minder worden uitgegeven dan voorheen. Dat is niet waar.
De afgelopen vijf jaar zijn de overheidsuitgaven redelijk stabiel geweest op iets meer dan 300 miljard euro per jaar. Toch is het tekort teruggelopen. Dat is met name veroorzaakt door de hogere belastinginkomsten. Die zijn vanaf 2010 met 13,5 miljard euro gestegen tot ruim 156 miljard euro.
Als het beleid werkelijke schade aan de economie heeft gebracht, is het wel deze belastingverhoging in economische moeilijke tijden. De achterliggende argumentatie van Teulings is dat een staatsschuld van 60% van het bruto binnenlands product geen probleem is.
Zwakke beredenering
Een overheidstekort van tijdelijk meer dan 3%, bijvoorbeeld 4% of 5%, is aanvaardbaar. Aan deze redenering van Teulings zitten twee zwakke kanten.
- Ten eerste zou het inderdaad prima te verdedigen zijn als het tekort tijdelijk wat hoger is. Maar dan zou in goede tijden een overschot moeten worden gecreëerd. Door de jaren heen zijn er echter nagenoeg altijd tekorten, ook als er sprake was van economische voorspoed.
De politiek is gewoon niet in staat een consequent anticyclisch begrotingsbeleid te voeren. Er is in de loop der jaren alleen maar sprake van een afwisselingen tussen gewone tekorten en grote tekorten, in plaats van periode met overschotten en dan weer tekorten.
- Het tweede probleem is dat staatsschuld door Teulings, en veel anderen, als een containerbegrip wordt gebruikt. Een staatsschuld van 60% zou prima zijn. Maar het hangt er wel vanaf hoe die schulden, en de daaraan voorafgaande tekorten, zijn ontstaan.
Gewone en Kapitaaldienst
Het opbouwen van een (langdurige) schuld voor de aanschaf van een huis, om een voorbeeld in de private sfeer te gebruiken, wordt in het algemeen als aanvaardbaar gezien. Maar het afsluiten van een lening om dagelijkse consumptie mee te financieren, is uit den boze.
Op deze wijze zou ook de staatsschuld en de daaraan gerelateerde financieringstekorten het best benaderd kunnen worden. Tot en met 1977 was de staatsbalans gescheiden in een Gewone Dienst en een Kapitaaldienst.
De Gewone Dienst (consumptieve uitgaven) moest in evenwicht zijn, terwijl de kapitaaldienst met leningen gefinancierd mocht worden. Het is prima als onder economisch slechte omstandigheden de posten op de Kapitaaldienst toenemen.
Dat zijn investeringen die voor zowel de huidige als toekomstige generaties nut hebben. Bovendien is het voordeel dat de extra investeringen via de Kapitaaldienst tegen een lage rente gefinancierd kunnen worden. Immers de rente is doorgaans laag bij economische malheur.
Gulden financieringsregel
Kortom, naar mijn idee is het beslist geen slecht beleid om, ook, of beter juist in een crisisperiode het huishoudboekje op orde te hebben. Daarvoor is het noodzakelijk dat in goede tijden ook daadwerkelijk overschotten worden gecreëerd.
Om een dergelijk beleid makkelijker te implementeren is het overschakelen naar de gulden financieringsregel een goede stap.