Europa ligt vanuit verschillende hoeken onder geopolitiek, politiek-economisch, financieel en populistisch vuur. Tegenslagenwerende vesten zijn uitermate schaars en de EU ontbeert voldoende wil, solidariteit en slagkracht om een tegenoffensief in te zetten. Europese aandelen zullen dit gaan voelen.
De vluchtelingencrisis vormt een van de grootste aanslagen op de Europese stabiliteit. De ontwrichtende effecten hiervan verdwijnen niet op de korte termijn. De onderliggende oorzaken van de onrust in het grotere Midden-Oosten zijn hardnekkig.
Geweld, oorlog en vluchtelingenstromen blijven aan de orde van de dag. De vluchtelingencrisis heeft een nieuwe dimensie toegevoegd aan het al bestaande krachtenveld dat de Europese eenheid ondergraaft. Naast de scheiding noord-zuid, worden oost en west steeds verder uit elkaar getrokken.
Krakkemikkige economie
Bovendien loopt de druk in de Griekse snelkookpan razendsnel op: de Griekse economie was al uitermate krakkemikkig, maar de vluchtelingencrisis brengt allerlei extra kosten met zich mee, zorgt voor grote maatschappelijke onrust en verzwakt de regering-Tsipras.
Dat in een klimaat waarin het al slechts wachten leek op het weer opleven van de Grexit-discussie en nu niet alleen meer over een vertrek uit de eurozone, maar uit Schengen en zelfs de EU.
Moeilijke vooruitgang
Van het zwakste naar het sterkste land, Duitsland. Bondskanselier Merkel wordt in de verdediging gedrongen. Politici uit de eigen coalitie vallen haar aan en bij de kiezer daalt haar populariteit snel. De druk op Merkel wordt groter als vluchtelingenstromen toenemen in de loop van het jaar.
Ook van buiten Duitsland wordt Merkel niet gespaard. De Italiaanse premier Renzi werpt zich steeds meer op als Europese leiderschapsalternatief. Dit ook omdat zijn binnenlandse hervormingsprogramma traag verloopt. Renzi zal niet schromen zich nog meer af te zetten tegen Merkel.
Toenemende fricties maken het moeilijker om op andere terreinen vooruitgang te boeken terwijl dit hard nodig is. Denk aan de bankenunie en versteviging van de muntunie. Echter, verdere integratie lijkt een doodlopende weg met het weer dichtgooien van nationale grenzen, het risico van een Brexit en het Oekraïne-referendum in Nederland dat in wezen een stem is over de EU.
Ineengedoken Europa
Los van deze concrete dreigingen voor Europa en groeiremmen – een Franse denktank denkt dat het ploffen van Schengen 110 miljard euro kost de komende tien jaar – is er het wolkendek van malaise en misère dat over Europa hangt.
Economisch mag het redelijk gaan, veel burgers ervaren dit anders. Gezien het bovenstaande is dat ook niet zo gek. Bovendien is het aan de grenzen onzekerheid troef:
- een Brexit dreigt (en daaropvolgend mogelijk het opbreken van het Verenigd Koninkrijk)
- Libië implodeert en ontpopt zich als terroristische springplank naar Europa
- Syrië en Irak fragmenteren door een burgeroorlog en buitenlandse bemoeienis
- Turkije lijkt steeds meer op een autoritaire, militaristische theocratie
- Oekraïne is (wordt) een failed state
- Rusland probeert en slaagt erin om Europa uiteen te spelen
Daarbij komen twijfels over de Chinese economische groei en de eroderende machtspositie van de Verenigde Staten. Kortom, een boze en donkere buitenwereld voor Europeanen, die in plaats van de handen ineenslaan zich verschrikt en angstig terugtrekken achter de eigen grenzen.
Te afhankelijk
Zo kan Europa weinig invloed uitoefenen op het Midden-Oosten en daarmee op de vluchtelingenstromen daarvandaan. Europa ontbeert nog altijd een krachtig gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. Het is daarom afhankelijk van andere spelers om rust te brengen in het Midden-Oosten en daarmee de druk op Europese grenzen te verminderen.
Dat gaat niet gebeuren: de Verenigde Staten zijn huiverig om meer te doen, Rusland verergert de situatie, China heeft nog niet de ambitie en middelen om zo’n rol te spelen, Iran en Saoedi-Arabië kijken vooral naar elkaar en Turkije is drukker met de Koerden.
Kortom, politieke ontwikkelingen binnen Europa en geopolitieke risico’s daarbuiten stemmen somber. (Geo)politieke krachten drukken de EU en eurozone steeds meer in richting desintegratie of in elk geval stagnatie.
Impotente centrale banken?
Een volledige implosie van Europa is onwaarschijnlijk en vindt ook zeker niet dit jaar plaats – als het al gebeurt – maar het idee dat het een reële mogelijkheid is, was tot voor kort ondenkbaar en zoemt nu wel rond in de hoofden van vele mensen.
Dit vormt geen goede basis voor een sterke opleving van de Europese economie. De vraag is dan ook of de relatief betere performance van de Europese aandelen (ten opzichte van bijvoorbeeld de Amerikaanse) de komende tijd kan doorzetten.
Wel zolang de huidige bear market rally aanhoudt, omdat meer monetaire verruiming van de ECB verwacht wordt dan van de Fed. Bovendien krijgen de banken nu meer lucht en de Europese economie is nu eenmaal afhankelijker van financiering door banken dan de Amerikaanse.
Underperformance
Als duidelijk wordt dat monetaire stimulering onvoldoende helpt en Europa te kampen blijft met politieke problemen, zien onze economen Eddy Markus en Maarten Spek een kentering. Europese aandelen worden dan kwetsbaar en underperformance van Europese aandelen ligt dan voor de hand.
Daarbij verwachten wij ook dat de euro in een langetermijndowntrend zit, waarbij tussendoor nog wel een stijging richting 1,15 tot 1,20 mogelijk is.