Binnen de edelmetalengroep gaat de meeste aandacht van beleggers naar goud en zilver. Goud is een monetair metaal en is populair als hedge tegen een falend financieel systeem. Zilver had ooit een monetaire functie maar staan nu in de schaduw van goud. Toch blijft het goedkoopste edelmetaal gewild dank zij een aantrekkende industriële vraag en de aantrekkingskracht bij speculatieve investeerders.
Platina en palladium in de schaduw
Naast goud en zilver zijn er de Platinum Group Metals of PGM. De voorbije jaren trok vooral palladium de aandacht. Dat was drie opeenvolgende jaren de best presterende grondstof, en de prijs is tussen begin 2016 en begin 2021 meer dan vervijfvoudigd.
Zustermetaal platina deed het heel wat minder goed. Iets meer dan een jaar geleden bodemde de platinaprijs op 558 dollar per troy ounce: het laagste niveau sinds oktober 2002. Een jaar later is de prijs weer ruim verdubbeld maar het hoogtepunt van 2008 (bijna 2300 dollar) ligt nog ver weg en platina blijft in verhouding tot de andere edelmetalen een underperformer.
Platina was decennialang duurder dan goud. Dat is ergens ook logisch want platina is 30 keer zeldzamer. Tot 2011 noteerde de platina/goudratio aanhoudend boven 1. Sinds 2015 kost een troy ounce platina minder dan eenzelfde hoeveelheid goud. De prijsverhouding bodemde een jaar geleden op 0,4 en is intussen geklommen naar 0,7 - wat historisch gezien nog steeds erg laag is.
Aanbodtekort
Cijfers van de World Platinum investment Council (WPIC) laten zien dat het globale platina-aanbod vorig jaar met 17% daalde. De mijnproductie viel met 20% terug als gevolg van verplichte mijnsluitingen terwijl ook het aanbod uit recyclage met 10% daalde. Tegelijk kwam de vraag 7% lager uit, vooral wegens de gedaalde autoverkopen. Per saldo leverde dit een deficit op van bijna 1 miljoen troy ounce.
De WPIC ziet vraag en aanbod dit jaar met respectievelijk 3 en 17% herstellen, maar toch zal er volgens de industriegroep nog steeds een klein aanbodtekort zijn. Als die voorspelling uitkomt, dan is de platinamarkt voor het derde opeenvolgende jaar in deficit.
Aan de vraagzijde wordt ongeveer een kwart van alle platina gebruikt voor industriële toepassingen, met name bij de productie van glas en in de (petro)chemie (o.a. raffinage). De grootste vraagcomponent is de transportsector met vorig jaar een aandeel van 32%. In normale omstandigheden ligt dit cijfer nog hoger, maar vorig jaar daalde de vraag uit deze industrie met 15%. In de eerste jaarhelft bedroeg de achteruitgang zelfs 30%.
Elektrisch rijden
Platina wordt net als palladium gebruikt als katalysator die schadelijke uitlaatgassen van verbrandingsmotoren vermindert of neutraliseert. Katalysatoren voor dieselmotoren bevatten 5 tot 10 gram PGM (in hoofdzaak platina), benzinemotoren 2 tot 7 gram (in hoofdzaak palladium).
Na het ‘dieselgate’-schandaal van 6 jaar geleden stortte het aandeel van dieselmotoren ineen ten gunste van benzine en elektrische en hybride aandrijvingen. De voorbije jaren is het prijsverschil tussen platina en palladium zodanig hoog opgelopen dat er technische oplossingen werden gezocht (en gevonden) om platina ook in benzinemotoren toe te passen.
Een consortium van mijnbouwers (o.a. Sibanye en Impala) en chemiebedrijven (BASF) ontwikkelde een nieuw type katalysator bestemd voor benzinemotoren waarin een deel van het gebruikte palladium vervangen kan worden door platina. Deze substitutie kan de vraag naar platina tegen 2025 met 10% opkrikken.
Toch zal het marktaandeel van verbrandingsmotoren de komende tijd geleidelijk verminderen. Zuiver elektrische voertuigen (Battery Electric Vehicles of BEV) bevatten geen PGM omdat elektrische motoren geen schadelijke stoffen uitstoten. Dit lijkt slecht nieuws voor de toekomstige vraag naar platina (en palladium) maar schijn bedriegt.
De waterstofeconomie
De vervangende groene alternatieven op basis van elektriciteit en waterstof hebben ook edelmetalen nodig. Zo speelt platina een belangrijke rol bij de productie van ‘groene’ waterstof. Waterstof is een energiedrager en het groene karakter ervan is afhankelijk van hoe de benodigde energie wordt opgewekt. Dit kan op een milieuvriendelijke manier via elektrolysetechnologie.
Bij Proton Exchange Membrane (PEM) elektrolyse worden platina en iridium gebruikt als katalysator om de in waterstof opgeslagen energie weer in elektriciteit om te zetten. Chemiereus Johnson Matthey, de grootste katalysatorenproducent ter wereld, verwacht dat PEM-elektrolyse tot de dominante technologie zal uitgroeien.
Vraagherstel
De WPIC verwacht dat de vraag naar platina vanuit de transportsector per saldo zal toenemen. Daarbij zal de vraaguitval bij katalysatoren voor dieselmotoren worden gecompenseerd door de inzet bij benzine en waterstof. Een waterstofkatalysator bevat namelijk tot zes keer zoveel platina als een verbrandingsmotor.
Aan de vraagzijde staan verder investeringen (ETF’s) en juwelen samen in voor 36%. Deze vraagcomponent is vorig jaar tegen de trend met 15% gestegen en de WPIC verwacht voor dit jaar een verdere stijging. Aan de aanbodzijde komt 73% van alle platina uit Zuid-Afrika, de rest uit de Verenigde Staten, Canada, Rusland en Zimbabwe. Vorig jaar daalde de Zuid-Afrikaanse platinaproductie met een kwart. Dit jaar wordt herstel verwacht, maar het niveau van 2019 zal nog niet worden bereikt.
Gunstig instapmoment
Met gunstige ontwikkelingen aan de vraagzijde en een krap aanbod zijn de fundamentele vooruitzichten bij platina gunstig. Het metaal is in verhouding tot andere edelmetalen goedkoop, met name ten opzichte van goud. De terugval sinds de top van februari creëert een gunstig instapmoment.
Beleggen kan onder meer via de WisdomTree Physical Platinum ETF (ticker PHPT en ISIN JE00B1VS2W53). De jaarlijkse beheerkosten bedragen 0,49 procent.
Sibanye Stillwater (ticker SBSW op NYSE) is de grootste platinaproducent en de op één na grootste palladiumproducent ter wereld. De mijngroep is schuldenvrij en 70% van de bedrijfswinst is afkomstig van de Zuid-Afrikaanse PGM-activa.