De Europese Commissie heeft verdere stappen gezet richting strafmaatregelen jegens Rome vanwege een onverantwoorde begroting die de torenhoge staatsschuld alleen maar verder doet oplopen.
De coalitie van de Vijfsterrenbeweging en Lega wil o.a. arbeidsmarkthervormingen terugdraaien en de pensioenleeftijd verlagen. Dat in een land waar de fundamenten voor groei al flink te wensen overlaten met een haperend rechtssysteem, een verlammende bureaucratie en belastingsysteem en matig onderwijs vergeleken met het OECD-gemiddelde.
Niet zo gek dus dat de economie nog 5% kleiner is dan voor de crisis in 2008 en dat het BNP per inwoner gecorrigeerd voor inflatie op het niveau van 2000 ligt. Met lage groei de komende jaren en rentelasten die 3,7% van het BNP beslaan (twee keer het EU-gemiddelde) zal Italië de opgelopen schade niet snel herstellen.
Zeker niet met de regeringsplannen die door een Bloomberg-columnist werden aangeduid als Greatest Hits van maatregelen die bewezen niet werken om de groei een boost te geven.
De ring in
Blijven Brussel en Rome nu dreigend om elkaar heen draaien in de ring, knallen ze frontaal op elkaar of schudden ze elkaar de hand? Mochten Europese ministers niet dwars liggen de komende twee maanden, dan kan de Commissie de procedure tegen Italië voortzetten met in het uiterste geval o.a. boetes oplopend tot 0,5% van het BNP en bevriezing van Europese fondsen.
Als het al tot sancties zou komen, gebeurt dat hoogstwaarschijnlijk niet voor de tweede helft van 2019. Niet alleen omdat de procedure gewoonweg veel tijd kost, maar ook omdat politici de zaak over de Europese verkiezingen van mei willen heentrekken.
Zwichten of vechten
Zal de Italiaanse regering zwichten voor Brusselse druk? Redenen voldoende om de handschoen op te nemen voor Rome. Zo behaalden ze bij verkiezingen in maart 50% van de stemmen. Als er nu verkiezingen worden gehouden, zouden ze 60% van de stemmen krijgen. 60% van de Italianen steunt de begrotingsplannen.
De gemiddelde looptijd van Italiaanse overheidsschulden is wat teruggelopen de afgelopen tijd, maar is met 6,8 jaar nog aanmerkelijk langer dan een aantal jaren geleden. Bovendien is de gemiddelde rente over de uitstaande schuld ook aanzienlijk lager dan een paar jaar geleden.
Daarentegen heeft Europa veel andere kopzorgen, zoals Brexit, dreigende ontrafeling van het wereldhandelssysteem en spanningen die de politiek in Polen en Hongarije oproepen; Rome kan gokken dat het daarom wegkomt met de schending van de regels.
Water bij de wijn
Echter, er zijn ook voldoende argumenten die pleiten voor het niet verder op de spits drijven van het conflict. Zo is de spread tussen de rente op tienjarige Duitse en Italiaanse staatsobligaties de afgelopen maanden opgelopen tot ruim 3% en daarmee verdubbeld. Algemeen wordt aangenomen dat boven de vier procent Italië een groot probleem heeft.
Verder bezitten de Italiaanse banken naar verhouding ontzettend veel Italiaanse staatsobligaties. Als de obligatiemarkt klappen krijgt, omdat beleggers Rome niet meer vertrouwen, werkt dit meteen door in de financiële sector.
Banken kunnen vanwege hun in prijs dalende bezittingen minder leningen uitzetten, waardoor de wankele economie het nog zwaarder krijgt. Zo ontstaat de gevreesde doom loop. Niet voor niets hebben buitenlandse beleggers sinds de verkiezingen in maart al zo’n €70 miljard teruggetrokken uit Italië.
Deze week viel de vraag ontzettend tegen naar speciale obligaties die in eerste instantie gericht zijn op individuele beleggers. De Italiaanse regering spint er nu garen bij om Brussel als boeman weg te zetten, maar uiteindelijk hechten de meeste Italianen nog teveel waarde aan de euro (57% van de Italianen vindt de euro goed voor Italië) en EU en hebben ze te slechte herinneringen aan de lira om Europa de rug toe te keren.
Vette koppen maar geen rollende hoofden
De EU zit ook niet te wachten om Italië op de pijnbank te leggen en te straffen. Brussel moet laveren tussen behoud van geloofwaardigheid en voorkomen dat Rome zichzelf tegenover het Italiaanse volk kan wegzetten als de zondebok waarop de EU wil afgeven om een punt te maken.
Vooralsnog heeft de Commissie de steun van alle andere lidstaten om Rome even te laten zweten, maar uiteindelijk blijft de gesel waarschijnlijk in de kast. Italië is simpelweg te groot en belangrijk om aan te pakken zoals Griekenland of Cyprus.
Daarnaast is het niet alsof Italië er alleen maar met de pet naar gegooid heeft. De fiscale primaire balans is de afgelopen 26 jaar continu beter dan het OECD-gemiddelde en sinds 1992 heeft Rome vrijwel altijd een fiscaal primair overschot; de enorme schuldenberg is vooral opgebouwd in de jaren zeventig en tachtig en na de crisis van 2008 om te voorkomen dat Italië helemaal zou wegzakken. Bovendien heeft de EU veel andere zaken aan het hoofd waarbij ze de hulp van Italië hard nodig heeft.
We zullen de komende tijd dus waarschijnlijk nog genoeg sensatiekoppen zien verschijnen over Italië, maar veel verder dan als haantjes om elkaar heen draaien en hier en daar een uithaal zullen Brussel en Rome niet gaan.