De komende jaren staat minister Wiebes voor de moeilijke taak een afweging te maken tussen enerzijds de veiligheid en maatschappelijke onrust in Groningen en anderzijds de leveringszekerheid van het gas uit Groningen aan binnenlandse en buitenlandse afnemers. Zijn manoeuvreerruimte is klein.
Voorlopig heeft hij besloten om NAM en Gasterra met klem te vragen om de productie voor het lopende gasjaar met 0.5 - 2,0 miljard kuub terug te brengen (afhankelijk van de temperatuur in de komende maanden). Daarnaast gaat hij een plan uitstippelen om de gasvraag zo snel mogelijk omlaag te brengen.
Wat bij dit alles nauwelijks wordt opgemerkt is dat er, achter de schermen, op dit moment een fascinerend schaakspel plaats vindt tussen de minister en de NAM aandeelhouders (Shell en ExxonMobil). Wat zou er hier allemaal op tafel kunnen komen?
Schadeafhandeling
Onder grote druk zag de minister zich genoodzaakt met een nieuw schadeprotocol te komen. Hierbij neemt hij het risico dat de voordeur van dit gebouw (het behandelen van claims en vergoeden van schade door de staat) al wel goed geregeld is terwijl dat voor de achterdeur (betalingen van de NAM aan de staat) nog niet het geval is.
In de kerngebieden is er zeker sprake van substantiële schade. In de buitengebieden ligt dat gecompliceerder. Hier worden slechts lage versnellingen door bevingen gemeten; veelal lager dan die van verkeer of bouwactiviteiten (zie bv fig. 9.17 in het technische gedeelte van het Groningen winningsplan).
De meeste claims zijn hier in het verleden dan ook afgewezen. Het is voor een individueel geval echter vaak moeilijk voor de volle 100% te bewijzen dat schade niet aan bevingen is gerelateerd. Hoe strikt gaat men hier de omkering van de bewijslast toepassen?
De NAM wil alle enigszins plausibele claims zeker vergoeden, maar wil geen blanco cheque tekenen. Een schadeprotocol waar alle claims worden uitgekeerd, ook waarvan men niet voor de volle 100% kan bewijzen dat het gerelateerd is aan bevingen, is dat wel.
Het stimuleert het indienen van een grote hoeveelheid ongefundeerde claims. Een zeer ruimhartig schadeprotocol kan het karakter van een nationale compensatie aan Groningen krijgen. De NAM en haar aandeelhouders zullen stellen dat dit een taak van de staat is.
De veranderende insteek van de NAM
Bij de NAM is er een zekere verschuiving van focus op het op korte termijn op peil houden van productie en winst naar het op lange termijn zo goed mogelijk hier uitkomen. De relatief conservatieve risico-inschatting blijft niet langer op de achtergrond.
Er wordt nu duidelijk gesteld dat de enige manier om een aardbeving als Zeerijp volledig uit te sluiten het terugbrengen van de productie naar nul is. Bij een halvering van de productie zal de kans op een dergelijke beving volgens de NAM ruwweg halveren. Ironisch genoeg is de inschatting van SODM steeds veel optimistischer geweest.
Het lijkt alsof de NAM er genoeg van heeft dat de staat zich steeds achter de NAM verschuilt. Men rekent nu de staat aan voor hoe groot het seismisch risico is voor verschillende productieniveaus en geeft vervolgens de bal – en de kop van Jut – door aan minister Wiebes.
Claims
Het is nu moeilijk voorstelbaar, maar het contract dat de Nederlandse overheid ruim 50 jaar geleden tekende behelsde daadwerkelijk een eeuwigdurende concessie waarbij het eigendom van het gas werd overgedragen. In hoeverre zullen Shell en ExxonMobil de overheid aan dit contract houden?
De staat hoeft geen claims te vrezen als de productie ten gevolge van de veiligheid wordt teruggebracht. Maar hoe zit dat als de overheid de productie wil terugbrengen om andere redenen? Een claim is in dat geval niet denkbeeldig.
De overheid kan dan wel stellen dat op den duur in verband met klimaatverandering de gasproductie moet stoppen; voorlopig leiden verminderingen van de gasproductie slechts tot een grotere import van Russisch gas naar de EU.
Door de grotere footprint van Russisch gas doet dit het klimaat bepaald geen goed. Met het terugbrengen van de jaarlijkse productie naar bv 12 miljard kuub gaan de nu gerealiseerde positieve effecten op het klimaat van de elektriciteitsproductie door zon en wind in Nederland in één klap verloren.
Hoelang gaan Shell en ExxonMobil hier nog mee door?
Hoelang de aandeelhouders nog willen dat NAM doorgaat met de productie van Groningen gas is bijzonder onzeker. Het hangt af van gasprijzen, productievolumes en de kosten van schade, waardevermindering en versterking van huizen. Er valt geen specifiek productieniveau aan te wijzen waarop Shell en ExxonMobil ermee gaan stoppen.
Shell en ExxonMobil zullen de NAM niet met een groot verlies failliet laten gaan. Zij realiseren zich heel goed dat zij het niet kunnen maken om weg te lopen van normale bedrijfsverliezen van hun dochters. Als men de aansprakelijkheid beperkt, is dat om te voorkomen dat een dochter het hele bedrijf kan meeslepen (met name in landen met een twijfelachtige rechtspraak).
Zodra de NAM (inclusief toekomstige lasten) financieel onder water dreigt te gaan (zonder uitzicht op verbetering) zal men dus gaan stoppen. Voor de NAM (met ongeveer 10% van de opbrengst en 35% van de kosten van schades, waardevermindering en versterking van huizen) wordt dit omslagpunt veel eerder bereikt dan voor de staat.
Het is, gezien onze grote afhankelijkheid van gas, geen aanlokkelijk scenario voor de minister. De enige mogelijkheid om de gasproductie dan te continueren lijkt een overname door de staat. In de praktijk is dat alleen mogelijk als NAM op de huidige wijze blijft functioneren met de staat (waarschijnlijk via EBN) als enige aandeelhouder. Het wordt tijd dat we ons gaan voorbereiden op dit soort scenario's. Scenario’s die tot voor kort ondenkbaar waren.