Zo'n vijftien jaar geleden werkte ik voor Shell in Gabon in Centraal Afrika. Mijn kinderen groeiden er op aan de oevers van het meer van Yenzi in een wereld van lagunes en ongerept regenwoud. Tot op de dag van vandaag mis ik de warmte van Afrika – de menselijke warmte wel te verstaan.
Tegen het einde van mijn tijd in Gabon zag ik daar een nieuw oliebedrijf verschijnen: Sinopec. Wat moest ik daar van denken? Hoe kon ik de verhalen dat China de wereld ging veroveren, rijmen met deze kleine venture die moeite had zijn weg te vinden in een voor hun totaal nieuwe omgeving?
Vijftien jaar later zijn de Chinese NOC's (national oil companies) niet langer bezig met de kruimels die de majors hebben laten liggen. Zij zijn wereldwijd grootscheeps op het overnamepad gegaan.
- Hoe succesvol zijn deze investeringen buiten China geweest?
- Zijn het gevaarlijke concurrenten geworden van de majors?
Machtige bedrijven, beperkt toezicht
De drie grote Chinese NOC's, CNPC, Sinopec en CNOOC, zijn in meerderheid eigendom van de Chinese overheid. Twee van hen (CNPC en Sinopec) waren oorspronkelijk ministeries die getransformeerd zijn tot oliebedrijven.
Een ministerie van energie is daar nooit voor in de plaats gekomen en tot op de dag van vandaag is de mate van toezicht relatief beperkt. Wel heeft het topmanagement van deze bedrijven twee petten op:
- aan de ene kant leiden zij een commercieel bedrijf
- aan de andere kant behoren zij tot het hogere kader van de partij
De ondoorzichtige manier van werken en overnemen van andere bedrijven heeft een situatie gecreëerd waarin grootschalige corruptie mogelijk is.
In tegenstelling tot bijvoorbeeld Japan is er in China zelf een grote eigen olieproductie. Het grootste veld, Daqing, heeft zo'n tien miljard vaten geproduceerd.
Het enigszins op peil houden van de productie in deze oudere velden vergt een grote inspanning en is relatief kostbaar. Het is de kernkwaliteit van bedrijven als CNPC.
Grote investeringen buiten China
De grote Chinese olievelden zijn gevonden tussen 1950 en 1970. Ondanks grote inspanningen op het gebied van exploratie zijn er na 1990 alleen maar relatief kleine nieuwe velden bijgekomen. In 1993 haalde de binnenlandse consumptie de binnenlandse productie in.
Sinds die tijd is de productie (met veel inspanning) vrij constant gebleven; de consumptie is echter geëxplodeerd. De grote afhankelijkheid van olie-import is een belangrijke kwestie voor de Chinese overheid.
Het begin van de jaren negentig was een tijd van grote economische hervormingen in China. Het concept van zou chuqu (going out); het investeren in het buitenland om toegang te verkrijgen tot buitenlandse markten, grondstoffen en technologie, maakte hier deel van uit.
Deze politiek maakte het mogelijk voor Chinese NOC's om in het buitenland te gaan investeren. Het gedeeltelijk vrijgeven van binnenlandse olieprijzen gaf hen daartoe de financiële middelen.
Zuid-Soedan
In het begin beperkten deze investeringen buiten China zich tot landen die voor de westerse oliemaatschappijen off limits waren. Het meest bekende voorbeeld is Zuid-Soedan waar China in snel tempo een aantal olievelden ontwikkelde die gevonden waren door Chevron.
Hoewel het een technisch succesverhaal was, zijn de negatieve gevolgen voor het imago van China tot op de dag van vandaag merkbaar.
De grote explosie van buitenlandse investeringen en overnames vond plaats in de periode van 2009 tot 2014. Er werd voor meer dan 120 miljard dollar geïnvesteerd op alle continenten in een veelheid van assets (onshore, deepwater, shallow water, schalie-olie, oliezanden, LNG, et cetera).
Bekende overnames uit deze tijd waren Nexen (Noordzee- en Canadese oliezanden), Addax (Afrika) en Talisman.
Hoe succesvol?
Twintig jaar van buitenlandse investeringen heeft er toe geleid dat ongeveer 30% van de olieproductie van Chinese NOC's uit het buitenland komt. Maar verder? Een succesverhaal heeft meer nodig dan alleen maar groei.
Als het om de zekerheid van de energieproductie gaat, draagt de productie buiten China daar nauwelijks aan bij. Die wordt namelijk gewoon op de wereldwijde markten verhandeld. Controle over de Straat van Malakka bij Singapore (waardoor 80% van de Chinese olie-import gaat) is hiervoor veel belangrijker.
Wat betreft technische vaardigheden: investeringen zijn vooral gedaan als non-operating partners of door overnames van bedrijven die autonoom blijven opereren. Het heeft er niet toe geleid dat de Chinese NOC's wereldwijd opereren (in bijvoorbeeld deepwatervelden) zoals de westerse majors dat doen. De toename van hun technische vaardigheden als operator lijkt beperkt.
Slechte financiële resultaten
Maar het grootste probleem lijkt de slechte financiële resultaten van hun investeringen buiten China te zijn. Hieraan liggen een aantal zaken ten grondslag. De meeste investeringen werden gedaan van 2009 tot 2014, toen overnames relatief duur waren door de hoge olieprijs.
Daarbij werd er vooral geïnvesteerd in velden met relatief hoge kosten. Dit waren bijvoorbeeld de Noordzee-velden (Nexen, Talisman UK) en Canadese oliezanden waar westerse bedrijven een minder rooskleurige toekomst op de lange termijn voorzagen.
Daarnaast werd er hierbij systematisch te veel betaald. Zo waren de premies die voor beursgenoteerde bedrijven als Addax en Nexen betaald werden van respectievelijk 47 en 60%, substantieel hoger dan de gemiddelde premie van ongeveer ongeveer 30 tot 40% in de sector.
Binnen de industrie werd algemeen aangenomen dat een overname strijd met de Chinezen niet te winnen viel.
Gered door de firma China
Een westers bedrijf met een dergelijke trackrecord van overnames zou een probleem hebben. Zo niet de Chinese NOC's; voor hen zijn de regels van het spel anders. Hun groei is mogelijk gemaakt door schulden bij Chinese banken die hen niet zullen laten vallen.
Veel Chinese spaarders hebben geen alternatieven voor hun spaargeld. Aan hen zal ooit de rekening gepresenteerd worden.
Chinese NOC's kunt u niet op zichzelf beschouwen: zij maken deel uit van de firma China. En hier wringt de schoen, zeker op de lange termijn. Hoe lang kan China ermee doorgaan om slecht presterende staatsbedrijven te steunen?
Er komt een moment dat het pompen van meer geld in verliesmakende projecten moet stoppen.
Op dit moment groeit de totale Chinese schuld drie keer zo snel als de economie. Op de lange duur valt die situatie niet te handhaven. Met een toename van problematische leningen is de vraag niet of, maar wanneer en in welke mate er een Chinese schuldencrisis zal plaatsvinden.
Chinezen die daartoe de mogelijkheid hebben sluizen hun geld zoveel mogelijk naar het buitenland. Chinese NOC's zijn reuzen op lemen voeten omdat zij deel uitmaken van een nog grotere reus – evenzeer op lemen voeten.