Na de Covid-pandemie dreigt de oorlog tussen Rusland en Oekraïne de verstoorde aanvoer van grondstoffen nog verder onder druk te zetten. Beide landen hebben op verschillende markten een grote impact, wat zich kan laten voelen in de prijs.
Energie
De grootste gevolgen zijn er op de energiemarkten en dan met name die voor aardgas. Europa haalt ongeveer 40% van alle benodigde aardgas uit Rusland. Dit gebeurt via verschillende pijpleidingen. Zo loopt de Yamal-pijpleiding door Wit-Rusland en Polen en verbindt Nord Stream 1 Rusland via de Oostzee direct met Duitsland.
De ingebruikname van de parallelle Nord Stream 2 is voor onbepaalde tijd opgeschort. De Soyuz- en Brotherhood-pijpleidingen lopen door Oekraïne en zijn dus extra kwetsbaar.
Rusland heeft al laten weten dat het gas zal blijven stromen door de pijpleidingen. Alleen zeggen ze er niet bij tegen welke prijs. De onderlinge afhankelijkheid van de Europese en Russische economie is op dat vlak groot. Een uitvoerverbod van Rusland is heel onwaarschijnlijk omdat het Europa als afnemer financieel nodig heeft.
Rusland zal zich naar verwachting economisch meer op Azië richten maar deze markten kunnen Europa vooralsnog niet vervangen. Omgekeerd is ook een invoerverbod in Europa geen optie gezien de lage voorraden en de prijzen die nu al historisch hoog zijn.
Swift
Er is op korte termijn geen alternatief voor aardgas uit Rusland. Dat is meteen ook de reden waarom het land de toegang tot Swift, dat het internationaal betaalverkeer regelt, niet helemaal wordt ontzegd. Er zijn meer dan tienduizend banken op Swift aangesloten die elke dag gezamenlijk tot duizenden miljarden euro’s verhandelen. Het blijft (voorlopig) bij een aantal Russische banken die van het internationale betalingssysteem worden afgesloten.
Rusland helemaal afsnijden van Swift zou betekenen dat er geen onderlinge betalingen meer mogelijk zijn en dat de Russen dus geen geld meer krijgen. Maar dan zou ook Gazprom de leveringen stopzetten. Met name Duitsland, dat zwaar afhankelijk is van Russisch gas, was er geen voorstander van om de Swift-kaart te trekken tegen Rusland. Zonder Swift zouden ook de leningen die westerse banken hebben uitstaan aan Moskou niet meer worden afgelost.
China, dat over een alternatief betalingssysteem beschikt, biedt een uitweg voor Rusland wat de onderlinge handel tussen beide landen betreft.
Meststoffen
Rusland en Oekraïne produceren samen meer dan 50 miljoen ton NPK-meststoffen (stikstof, fosfor, kalium), goed voor ongeveer 13% van de globale output. Na het Noorse Yara is de Russische EuroChem Group de grootste speler op de Europese meststoffenmarkt. EuroChem is bovendien bezig met de overname van het Oostenrijkse Borealis, wat de marktpositie van de Russen nog verder zou versterken.
Door de hoge gasprijzen is de energie-intensieve meststoffenproductie in Europa in veel gevallen niet langer rendabel. Dat komt doordat energie verantwoordelijk is voor bijna 80% van de totale productiekosten. De voorbije maanden werden verschillende productiefaciliteiten gesloten. EuroChem en andere Russische aanbieders als Phosagro, Uralchem en Uralkali kunnen in het thuisland genieten van beduidend lagere energieprijzen.
Landbouwgrondstoffen
Een direct gevolg van de hogere meststoffenprijzen is dat landbouwers er minder van aankopen en wachten op een normalisatie van de prijzen. Het is maar de vraag of die normalisatie er ook zal komen. Goedkope invoer uit Rusland is niet langer aan de orde. Onderbemesting kan een impact hebben van 5 tot 10% op de opbrengsten. Organische meststoffen zijn evenmin een optie want daarmee liggen de opbrengsten zelfs tot de helft lager.
Een lagere opbrengst betekent meestal meer invoer maar ook dat kan een probleem worden. De regio rond de Zwarte Zee wordt ook wel de graanschuur van de wereld genoemd. Rusland en Oekraïne staan samen in voor 28% van de globale uitvoer van tarwe.
Het grootste deel daarvan gaat nu naar het Midden-Oosten, Turkije en Noord-Afrika. Oekraïne is de vierde grootste exporteur van maïs naar China en Europa. In het geval van zonnebloemolie nemen Rusland en Oekraïne respectievelijk 30% en 50% van de globale productie voor hun rekening.
Een mogelijke oplossing bestaat erin om elders (bijvoorbeeld in Noord- en Zuid-Amerika) meer te produceren maar dat is op korte termijn niet mogelijk. Het beschikbare landbouwoppervlak is beperkt en verschillende gewassen concurreren om dezelfde grond.
Het gevolg is dat de index van de voedselprijzen van de Food and Agricultural Organisation (FAO), een onderdeel van de Verenigde Naties, de afgelopen 12 maanden tot eind januari met 20% is gestegen. In februari is daar ongetwijfeld nog wat bijgekomen. De index meet de prijzen van vlees, zuivel, granen, plantaardige oliën en suiker.
Metalen
De prijzen van de meeste basismetalen zitten al sinds vorig jaar in de lift, nog lang voor het conflict uitbrak (zie ook Wat zijn de vooruitzichten voor koper, nikkel en aluminium?). Met Norilsk Nickel of afgekort Nornickel beschikt Rusland over een mijnbouwer die in verschillende markten actief is. De groep staat in voor 7% van de globale mijnproductie van nikkel.
Het metaal is steeds meer in trek als grondstof voor batterijen voor elektrische voertuigen. Nornickel verkoop direct aan industriële klanten via langetermijncontracten. Een verbod om met Rusland zaken te doen, kan gevolgen hebben voor de bevoorrading van deze afnemers.
Rusland is via Nornickel tevens de tweede grootste kobaltproducent, zij het ver na de Democratische Republiek Congo met een marktaandeel van 4%. Bij koper ligt het marktaandeel op 3,5%. Voorlopig is er voor de batterijproducenten nog geen probleem, al kan dit bij een lang aanslepend conflict mogelijk wel veranderen.
De grootste concentratie aan de aanbodzijde zit bij de edelmetalen platina en palladium. Nornickel produceerde vorig jaar 2,6 miljoen troy ounce palladium of 40% van de wereldproductie. Bij platina bedraagt het marktaandeel 10%.
Ook 4% van de staalproductie komt uit Rusland. Daarvan wordt ongeveer de helft uitgevoerd, met name naar Europa. Met Rusal tekent Rusland voor 6% van de globale aluminiumoutput. Europa en Azië zijn de voornaamste afnemers van Russisch aluminium. Onder meer de handelsdivisie van Glencore koopt aluminium bij Rusal.
Rusland produceert ook titanium voor de luchtvaartindustrie en heeft een marktaandeel van 15% op deze markt. Onder meer Boeing en Airbus hebben een afnamecontract lopen tot 2028 met het Russische VSMO-Avisma.
Timing cruciaal
Dit overzicht is niet volledig, want er zijn nog verschillende niche-grondstoffen zonder gereglementeerde termijnmarkt waarbij Rusland een vinger in de pap heeft. Prijsvoorspellingen doen is op dit moment onbegonnen werk. Alles hangt af van hoe lang het conflict aansleept en hoe hard het spel wordt gespeeld.
Daarnaast is ook de reactie van de financiële markten totaal onvoorspelbaar. Op de dag van de inval schoten de prijzen van olie en edelmetalen aanvankelijk de hoogte in om de dag uiteindelijk zelfs met verlies af te sluiten.
Omgekeerd werden de openingsverliezen op de beurzen helemaal omgedraaid naar koerswinsten en werd ook de daling van de langetermijnrente ongedaan gemaakt - compleet contra-intuïtief bij het uitbreken van een oorlog.
Een vaak gehoorde verklaring is dat de centrale bankiers de rente nu minder snel en minder hoog zullen optrekken om de verwachte negatieve economische impact van de oorlog te compenseren. Dit zou dan positief zijn voor de aandelenmarkten en een risk-on-modus verantwoorden.
Even goed kan de dalende trend na een paar dagen weer hernemen. Zo kan voor elke beweging een uitleg worden verzonnen maar de markt heeft altijd gelijk.